SOŁECTWA
Hawłowice
Hawłowice Górne i Dolne powstały pod koniec XIVw. Jest to nazwa patronimiczna gdyż wywodzi się od imienia zasadźcy – Hawła ( ruski odpowiednik imienia Gaweł). Pierwszymi właścicielami Hawłowic Górnych byli Pruchniccy herbu Korczak, następnie majątek przeszedł w ręce córki Jana Kostka z Pruchnika- Barbary, żony Mikołaja Bala herbu Gozdawa. Córka Barbary-Zofia- wyszła za mąż za Marcina Broniowskiego herbu Tarnawa. Wyżej wymieniony przekazał Hawłowice bratu Stanisławowi Broniowskiemu- dworzaninowi Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. Wnukowie Stanisława Broniowskiego sprzedali majątek Michałowi Moszyńskiemu , od którego Hawłowice Górne kupiła rodzina Trzcińskich . Trzcińscy zostawili potomnym pamiątkę w postaci cerkwi ( obecnie kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego) wybudowanej w podzięce Bogu za zwycięstwo Sobieskiego pod Wiedniem 12 IX 1683r. Kolejnymi właścicielami Hawłowic Górnych byli Komorowscy i Zaklikowie.
POLECANE STRONY
W latach 80-tych XIXw. właścicielem majątku Hawłowice Górne był Kazimierz Zaklika. Współpracował z nim Adam Wolski, który do Hawłowic Górnych przybył z bratem Eustachym. W 1892r. Eustachy Wolski poślubił Marię Chorośnicką, córkę Romana-dzierżawcy Hawłowic Górnych. Z powodu śmierci teścia w 1897r. prowadził gospodarstwo wspólnie z teściową Stefanią z Krafftów Chorośnicką a w 1900r. kupił Hawłowice Górne od Ireny Marii Zakliczanki. W 1912r. dokupił część sąsiednich Bystrowic (104 ha). Pomimo obowiązków związanych z prowadzeniem gospodarstwa Eustachy Wolski czynnie udzielał się w życiu gospodarczym i społecznym powiatu jarosławskiego. Był między innymi członkiem jarosławsko –łańcuckiego Oddziału c.k . Towarzystwa Gospodarczego we Lwowie, a także detaksatorem dóbr z ramienia Wydziału Okręgowego Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Jarosławiu. W 1913r. został wybrany do Rady Nadzorczej nowo powstałej Galicyjskiej Spółki Zbytu Jaj i Drobiu ,,Ovum” we Lwowie.
W 1914r. Eustachy Wolski w obawie przed zbliżającymi się wojskami rosyjskimi wraz z bratem Adamem i synami Janem Kantym i Romanem wyjechał do Zakopanego. Tam poznał wybitnego malarza Wojciecha Kossaka. Po powrocie do Hawłowic w 1915r. zastał swój majątek zdewastowany przez wojska rosyjskie co było dla niego bolesnym przeżyciem. W kwietniu 1918r. Eustachy Wolski wraz z synem Romanem brał udział w zjeździe Kółek Ziemian Zarzeczu, później był prezesem Koła Jarosławskiego związku Ziemian do 1925r. 1919r. uruchomił w Bystrowicach gorzelnię , przynoszącą zysk umożliwiający dbudowę gospodarstwa. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia Eustachy Wolski wycofał się z działalności publicznej w 1925r. Warto wspomnieć także , iż żywo interesował się kulturą i sztuką.
Przyjaźnił się ze wspomnianym już Wojciechem Kossakiem, do Hawłowic Górnych przyjeżdżali na plenery Aleksander Augustynowicz (uczeń Jana Matejki) , Roman Bratkowski i Adam Malicki. Eustachy Wolski zmarł w 1927r. Został pochowany obok braci Czesława i Adama w grobowcu pod kościołem w Hawłowicach.
Kolejnym właścicielem Hawłowic Górnych był syn Eustachego-Roman Wolski, który przejął majątek z rąk starzejącego się ojca. W 1924r. poślubił w Miejscu Piastowym Marię Trzecieską herbu Strzemię. Roman Wolski prowadził gospodarstwo (Hawłowice Górne 185 ha , Bystrowice 104 ha) nowocześnie i wzorowo. Aby podnieść rentowność majątku założył stawy rybne i hodowlę karpia , uprawę wikliny oraz duży sad. Prowadził również Kółko Rolnicze dla mieszkańców wsi aby podnieść ich kwalifikacje związane z uprawą ziemi. We dworze i na folwarku zaprowadził oświetlenie elektryczne, zasilane własnym silnikiem , co było rzadkością w tamtych czasach. W 1939r. zgłosił się do wojska , nie został jednak przyjęty z powodu złego stanu zdrowia. W czasie okupacji pomagał Armii Krajowej i osobom potrzebującym ( gościł w swoim domu uciekinierów z województwa poznańskiego). Zmarł w 1943r. i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Pruchniku. Pozostawił wdowę Marię oraz dwie córki – Barbarę i Irenę.
Maria Wolska założyła w Hawłowicach Stowarzyszenie Miłosierdzia Pań im. św. Wincentego a Paulo niosące pomoc społeczności wiejskiej. Gospodarowała Hawłowicami Górnymi do 1944r. kiedy to została wyrzucona z majątku przez komunistów. Zmarła w Krakowie w 1973r. Warto wspomnieć , że zeznawała w procesie beatyfikacyjnym księdza Bronisława Markiewicza gdyż dzięki jego modlitwom i wstawiennictwu została wyleczona z ciężkiej choroby.
Na szczególną uwagę zasługuje budynek stojący obok pozostałości po dworze , uważany przez wielu za zbór ariański. Był to dworski lamus (skład) , który z arianami nie miał nic wspólnego. Z powodu remontu kościoła parafialnego Wolscy rozpoczęli starania o urządzenie w nim kaplicy dla mieszkańców wsi , uwieńczone sukcesem w październiku 1941r. Po wojnie kaplica została przerobiona na magazyn , w którym trzymano również bydło. Na zachodniej ścianie budynku można dostrzec ślady po dobudowanym tam
a , później rozburzonym prezbiterium. Prace archeologiczne prowadzone w latach 2003- 2004 wykazały jednak , że ów lamus był początkowo dworem wieżowym pochodzącym z przełomu XV/XVIw. Dwór ten posiadał jeszcze jedną kondygnację a świadczą o tym bardzo grube fundamenty i mury partii nadziemnej , a także ciągi kominowe . Ponadto budynek stoi na wzniesieniu co może dowodzić , że spełniał on również funkcje obronne. W ustalaniu charakteru budowli pomagał znany m.in. z prowadzenia prac archeologicznych na Wawelu doc. dr hab. Zbigniew Pianowski prof. UR , który przyjeżdżał do Hawłowic podczas wykopalisk. Wewnątrz lamusa zachowały się również ciekawe malowidła ścienne przedstawiające m.in. herb rodziny Broniowskich-Tarnawa. Są to najstarsze , zachowane dotąd , świeckie malowidła ścienne
w Polsce południowo-wschodniej. Obecnie trwają tam prace konserwatorskie prowadzone przez pracowników krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Budynek jest unikatowym obiektem i może przyczynić się do rozwoju turystyki na terenie naszej gminy. Po zakończeniu prac konserwatorsko-remontowych właściciele zamierzają urządzić w nim małe muzeum, dostępne dla zwiedzających.
Pragniemy złożyć serdeczne podziękowania Pani Irenie z Wolskich Wołkowskiej i Panu doktorowi Marianowi Wołkowskiemu-Wolskiemu z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk za udzielenie cennych materiałów i informacji niezbędnych do napisania powyższego artykułu.
Przemysław Czuba, Grzegorz Pieniążek "Ziemia Pruchnicka" 4/2004
Jodłówka i Świebodna
Wsie położone po sąsiedzku, na zachodnich krańcach gminy. Ulokowały się w dolinach strumieni wrzynających się w północne stoki pasma Bukowego Garbu. W okolicach wsi wzniesienia mają wysokość 350-400 m n.p.m. Najwyższa Mechowa Góra osiąga 447 m. Obie wsie łączy kościół przynależny do Jodłówki, usytuowany na górze św.Marii, pomiędzy Jodłówką a Świebodną. Kościół parafialny p.w. Matki Bożej Pocieszenia stanowi znane w okolicy Sanktuarium Maryjne, tłumnie odwiedzane przez pielgrzymów. Kościół w stylu neogotyckim zbudowany w latach 1863-1871, powiększony w 1939 roku w którym to również dobudowano dzwonnicę. W ołtarzu głównym cenny obraz Matki Boskiej Pocieszenia, zwanej Jodłowską, pochodzący przypuszczalnie z XVII wieku. Opodal świątyni murowany kościółek z 1772 roku oraz XVIII wieczna kapliczka nad źródełkiem. Wewnątrz niej studzienka z wodą mająca podobno moc uzdrawiania.
Rozbórz Okrągły i długi
Położony na północny zachód od Pruchnika, na wysokości ok. 230 m n.p.m. Kształt wsi stanowi owalnica, stąd nazwa Okrągły. Wzniesiona w 1802 roku cerkiew parafialna p.w. św. Piotra i Pawła zachowała się do dziś. Murowana świątynia rozbudowana w 1833 roku, po ostatniej wojnie zaczęła pełnić funkcję kościoła rzymskokatolickiego. W 1945 roku dobudowano wieżę. W Rozborzu Długim istniał dwór i folwark. Z zespołu dworskiego zachowały się do dziś tylko pozostałości parku krajobrazowego, powstałego u schyłku XVIII lub początku XIX wieku.
Kramarzówka
Rozległa wieś położona 6 km na południe od Pruchnika, przy lokalnej drodze prowadzącej od Pruchnika do Babic nad Sanem. Kramarzówka posiada niezwykle malownicze otoczenie. Jej zabudowania położone są wzdłuż górnej części doliny Mleczki, obrzeżonej zalesionymi wzgórzami. Na południe od wsi unosi się grzbiet Bukowego Garbu. Na jego północnych zboczach znajdują się źródła Mleczki. położenie w zasłoniętej dolinie oraz bogactwo lasów powoduje powstanie swoistego mikroklimatu, stwarzającego korzystne warunki do wypoczynku. Ciekawym zachowanym obiektem w Kramarzówce jest wzniesiona ok. 1790 r. cerkiew greckokatolicka.